
Η Παιώνια (Paeonia) είναι γένος ενός ιδιαίτερα όμορφου αγριολούλουδου που συναντάται στην ελληνική ύπαιθρο και γενικότερα στην Μεσόγειο. Στην Ελλάδα συναντώνται συνολικά πέντε διαφορετικά είδη Παιώνιας. Από αυτές η πιο διαδεδομένη είναι η Παιώνια η αρσενική (Paeonia mascula) που φύεται σε πολλά βουνά της Ελλάδας ενώ σπανιότερες και ιδιαίτερα όμορφες είναι, η Παιώνια του Κλούσιου που φύεται στην Κρήτη και στην Κάρπαθο και οι ντόπιοι ονομάζουν πηγουνιά καθώς και η Παιώνια της Ρόδου που είναι ενδημική στην Ρόδο, Παιώνια η παρνασσική (Paeonia parnassica) και Παιώνια η κριόμορφη (Paeonia arietina).
Οι παιώνιες έχουν εντυπωσιακά μεγάλα άνθη με διάμετρο που ξεπερνάει τα 10 εκατοστά, συνήθως κόκκινα, λευκά ή ρόδινα.
Έχουν ύψος που φτάνει τα 70 με 80 εκατοστά και μεγάλα παλαμοσχιδή φύλλα. Αναπτύσσονται σε ενδιάμεσα ή μεγάλα υψόμετρα και η περίοδος ανθοφορίας τους διαρκεί όλη την άνοιξη.
Στα τέλη του 19ου αιώνα πολλοί φιλανθείς βιάστηκαν να ανακηρύξουν τις παιώνιες ως τις νέες βασίλισσες του κήπου. Ήταν τόσο ενθουσιώδης η υποδοχή του κόσμου για τις νέες ποικιλίες που εμφανίζονταν κάθε χρόνο στην ευρωπαϊκή αγορά που τα τριαντάφυλλα φοβήθηκαν πράγματι πως θα χρειαστεί να παραδώσουν τα σκήπτρα τους σε αυτή τη συντροφιά των ορεσίβιων φυτών με τα ζωηρόχρωμα άνθη. Τίποτε πάντως δεν άλλαξε εν τέλει, το status quo διατηρήθηκε και η παρ’ολίγον νίκη εξόρισε τις παιώνιες στην αυχμηρή νήσο της αφάνειας.
Δεν έμελλε όμως η ποινή τους να διαρκέσει, καθώς το άστρο τους άρχισε ξανά πρόσφατα να λάμπει. Ούτε και θα μπορούσε άλλωστε να γίνει αλλιώς αφού απολαμβάνουν την προστασία των ολύμπιων θεών. Συνδέονται, βλέπετε, στενά με τον Παιώνα, ο οποίος έτσι όπως τα μνημονεύει η «Ιλιάδα» θεράπευσε τον Πλούτωνα και τον Άρη καλύπτοντας με τα «οδυνήφατα» (παυσίπονα) φάρμακά του τις πληγές που τους προκάλεσαν ο Ηρακλής και ο Διομήδης.
Οι Κινέζοι την ονομάζουν «βασιλέα όλων των λουλουδιών». Οι αρχαίοι Αθηναίοι την είχαν ονομάσει «Αθηνά Παιωνία» και είχε χαρακτηρισθεί από τον Παυσανία ως «πασάων βοτανέων βασιληίδα». Το όνομα του φυτού προέρχεται από τον ιατρό θεραπευτή των θεών του Ολύμπου Παίωνα (το όνομά του αναφέρεται και σε πήλινη πλακέτα της Κνωσού).
Ιδιότητες:
Όπως αναφέρει ο μύθος, ο Παίωνας, ήταν μαθητής του Ασκληπιού «ός πάντα τα φάρμακα οίδεν». Κάποτε η Λητώ – μητέρα του Απόλλωνα και θεά της γονιμότητας του δίδαξε πώς να αποκτήσει μία μαγική ρίζα που φύτρωνε στον Όλυμπο, η οποία απάλυνε τον πόνο των γυναικών στον τοκετό. Ο Ασκληπιός ζήλεψε και αποπειράθηκε να σκοτώσει τον μαθητή του. Ο Δίας έσωσε τον Παίωνα από την οργή του Ασκληπιού μεταμορφώνοντάς τον στο λουλούδι της παιώνιας.
Το πολύτιμο αυτό φυτό λοιπόν το χρησιμοποιούσαν από την αρχαιότητα για θεραπευτικούς λόγους. Ο Ιπποκράτης (460-377 π.Χ.) στο Περί Φυτών Ιστορίας αναφέρει την παιώνια την οποία προτείνει ως αντισπασμωδικό στην επιληψία και άλλες νευρολογικές παθήσεις.
Ο Διοσκουρίδης (1ο μ.Χ. αιώνα) μας άφησε μια εύστοχη περιγραφή της παιώνιας με τα παλαμοειδή φύλλα και τους μακρουλούς καρπούς, που έχουν πέντε ή έξη μαύρους σπόρους στο κέντρο και τους άλλους κόκκινους. Στη συνταγή του, 10 ή 12 κόκκινοι σπόροι θεραπεύουν το έλκος του στομαχιού, ενώ οι μαύροι διώχνουν τον εφιάλτη. Την ξεραμένη ρίζα την χρησιμοποιούσε στη μαιευτική, στους πόνους του στομαχιού, στον ίκτερο και στις παθήσεις των νεφρών και της κύστης.
Σύμφωνα δε με τον ρωμαίο συγγραφέα Γαϊους Πλίνιους Σεκούντους, η Παιώνια είναι το αρχαιότερο καλλιεργήσιμο άνθος. Από τον 3ο μ.χ ακόμη αιώνα πήρε των τίτλο της Βασίλισσας των βοτάνων " πασάων βοτανέων βασιληίδα" Το φυτό και κυρίως η ρίζα του λέγεται πως έχει καταπραϋντικές και ελαφρά ναρκωτικές ιδιότητες. Ενώ ο Πλίνιος πρότεινε τους κόκκινους σπόρους για την κυκλοφορία του αίματος και τους μαύρους για τις γυναικολογικές παθήσεις.
Η Παιώνια έχει την ιδιότητα να επιδρά στο αίμα και έτσι μπορεί να χρησιμοποιηθεί σε θεραπεία προβλημάτων γυναικολογικού τύπου. Επίσης σε μυϊκούς σπασμούς και κράμπες. Σε ψυχικό επίπεδο επιδρά θεραπευτικά σε άτομα σκληρά, επιθετικά, που θυμώνουν εύκολα και μπορεί να λειτουργήσει σαν ηρεμιστικό.