Από το τέλος της άνοιξης μέχρι και τα μέσα του καλοκαιριού στις πλαγιές του Ελικώνα στη Βοιωτία (και όχι μόνο εκεί…), όπου και να κοιτάξεις θα δεις κυψέλες μελισσών. Οι μελισσοκόμοι μεταφέρουν τα μελίσσια τους, σε διάφορα σημεία μέσα στα ελατοδάση της περιοχής, ώστε οι μέλισσες να φτιάξουν το υπέροχο ελατόμελο.
Η μέλισσα είναι αξιαγάπητο και πολύ ωφέλιμο έντομο. Είναι ωφέλιμο γιατί ταξιδεύοντας από λουλούδι σε λουλούδι για να μαζέψει νέκταρ, μεταφέρει τη γύρη γονιμοποιώντας έτσι τα άνθη και αυξάνοντας την παραγωγή των δένδρων και των λαχανικών. Άλλα είναι και άμεσα ωφέλιμο για τον άνθρωπο διότι μέσω της μελισσοκομίας παράγονται μια σειρά από φυσικά προϊόντα όπως το μέλι, τη γύρη, το κερί και άλλα.
Μια μέλισσα μόνη της δεν μπορεί να ζήσει περισσότερο από λίγες ώρες ή μέρες. Έτσι ζουν πολλές μαζί, δημιουργούν κοινωνίες, τα μελίσσια, όπου μέσα σε αυτά, κάθε άτομο είναι επιφορτισμένο με συγκεκριμένες εργασίες. Όμως, όλες μαζί έχουν ένα και μονό σκοπό, τη βιωσιμότητα και εξέλιξη του μελισσιού. Στις κοινωνίες των μελισσών εμφανίζονται τρεις διαφορετικές κοινωνικές τάξεις ή κάστες. Η πρώτη είναι η βασίλισσα. Μία και μοναδική σε κάθε μελίσσι. Οι υπόλοιπες μέλισσες την προσέχουν όσο τίποτα άλλο, αφού ολόκληρη η ύπαρξη του μελισσιού εξαρτάται από αυτήν. Τη δεύτερη τάξη της κοινωνίας την αποτελούν οι “εργάτριες” μέλισσες και την τρίτη τα αρσενικά άτομα, οι κηφήνες.
Μόνο μια μέλισσα θα είναι η επόμενη βασίλισσα.
Τα μικρά άτομα της κοινωνίας που προορίζονται για βασίλισσες, όταν γεννηθούν και πριν ενηλικιωθούν μπαίνουν στα λεγόμενα βασιλικά κελιά (ειδικές κατασκευές μέσα στην κυψέλη). Εκεί μέσα οι εργάτριες μέλισσες τα ταΐζουν συνεχώς με βασιλικό πολτό, ένα μείγμα υψηλής διατροφικής αξίας που αποτελείται από νερό, πρωτεΐνες, σάκχαρα, λιπαρά οξέα, ιχνοστοιχεία, και βιταμίνες. Όταν οι νέες βασίλισσες μεγαλώσουν και είναι έτοιμες να βγουν από τα κελιά τους, τότε θα κερδίσει αυτή που θα καταφέρει να βγει πρώτη. Η πρώτη νεαρή βασίλισσα που θα εμφανιστεί θα αρχίσει να σκοτώνει όλες τις άλλες με το κεντρί της που δεν πρόλαβαν να βγουν από τα κελιά τους. Σε αυτό θα την βοηθήσουν και οι εργάτριες μέλισσες. Ο ρόλος της βασίλισσας στο μελίσσι είναι πολλαπλός με κυριότερο αυτό της αναπαραγωγής του μελισσιού. Όμως η ύπαρξη μια “καλής” βασίλισσας σε ένα μελίσσι βοηθάει στην σταθερότητα των σχέσεων και της αρμονικής ζωής μεταξύ των ατόμων της κοινωνίας.
Η βασίλισσα είναι το πιο μεγαλόσωμο άτομο της κοινωνίας και περιτριγυρίζεται συνεχώς από τις εργάτριες, που την περιποιούνται, την ταΐζουν και την καθαρίζουν. Ζει από 1 – 5 χρόνια, πάντα μέσα στην κυψέλη. Η μόνη φορά που θα βγει από αυτή είναι για να πραγματοποιήσει το λεγόμενο “γαμήλιο ταξίδι”. Γίνεται μόνο μια φορά στη αρχή της “καριέρας” της και σκοπό έχει τη σύζευξη της με τους κηφήνες. Συνήθως στο ταξίδι αυτό θα συζευχθεί με 8 – 10 κηφήνες. Μετά το γαμήλιο ταξίδι και εάν όλα έχουν πάει καλά, η βασίλισσα θα αρχίσει να ωοτοκεί μετά από 3 μέρες. Μπορεί να γεννήσει μέχρι και 1600 ωά κάθε ημέρα. Οι μέλισσες γεννούν δύο ειδών ωά: γονιμοποιημένα και αγονιμοποίητα. Από τα γονιμοποιημένα αυγά βγαίνουν θηλυκά άτομα και από τα αγονιμοποίητα μόνο αρσενικά (κηφήνες).
Κηφήνες: τα αρσενικά του μελισσιού
Οι κηφήνες, τα αρσενικά άτομα του μελισσιού δεν έχουν πολλές αρμοδιότητες μέσα στο μελίσσι καθώς είναι επιφορτισμένα με τη εργασία της… γονιμοποίησης της βασίλισσας. Είναι μικρότεροι σε μέγεθος από τη βασίλισσα, δεν έχουν κεντρί, δεν παράγουν κερί, ούτε μπορούν να συλλέγουν μόνοι τους νέκταρ από τα άνθη. Έτσι, οι εργάτριες μέλισσες κάνουν και αυτή τη δουλειά, να ταΐζουν τους κηφήνες στο στόμα. Οι κηφήνες που ζουν στο μελίσσι είναι μερικές εκατοντάδες. Ζουν συνήθως ένα μήνα, αλλά σε ορισμένες περιόδους μπορεί να φτάσουν και τους τρεις μήνες. Σε πολλές περιπτώσεις, συχνά με τον ερχομό του χειμώνα ή για οποιοδήποτε λόγο μειωθεί η μελιτοφορία, οι εργάτριες μέλισσες σταματάνε να ταΐζουν τους κηφήνες με αποτέλεσμα να τους αναγκάζουν σε λιμοκτονία ή τους θανατώνουν με το κεντρί τους.
Όταν η βασίλισσα είναι έτοιμη για το γαμήλιο ταξίδι της βγαίνουν μαζί και οι κηφήνες και εκεί αρχίζει σκληρή μάχη για το ποιοι κηφήνες θα κερδίσουν την προσοχή της νεαρής βασίλισσας. Μετά τη σύζευξη όμως, οι κηφήνες πεθαίνουν ακαριαία, αφού τμήμα των γεννητικών τους οργάνων αποκολλάται από το υπόλοιπο σώματα τους.
Εργάτριες μέλισσες: Οι νοικοκυρές του μελισσιού
Όταν βλέπουμε μέλισσα έξω στη φύση, πάνω στα λουλούδια, τότε το πλέον πιθανότερο είναι να βλέπουμε εργάτρια μέλισσα.
Αν και οι εργάτριες μέλισσες αποτελούν την πιο μικρόσωμη κάστα παρόλα αυτά είναι η πολυπληθέστερη (10000 – 40000 άτομα, αναλόγως της εποχής). Κάνουν όλες τις “δουλειές” του μελισσιού. Συλλέγουν τη γύρη, καθαρίζουν την κυψέλη, παράγουν το μέλι, το κερί και τον βασιλικό πολτό, φροντίζουν και ταΐζουν τη βασίλισσα και τους κηφήνες, φροντίζουν τα μικρά άτομα (προνύμφες) του μελισσιού, προστατεύουν το μελίσσι και πολλά άλλα. Ζουν για 1-5 μήνες, αναλόγως τις συνθήκες και την εποχή. Δεν μπορούν να γεννήσουν, αν και σε εξαιρετικά δύσκολες καταστάσεις, γεννούν μόνο όμως αρσενικά άτομα.
Κι αν μια βασίλισσα χαθεί απότομα;
Αν και οι εργάτριες μέλισσες έχουν τη βασίλισσα “μη βρέξει και μη στάξει”, πολλές είναι οι αιτίες που ενδέχεται να προκαλέσουν την απώλεια της. Μερικές από αυτές είναι οι άσχημες καιρικές συνθήκες, οι ασθένειες στο μελίσσι, οι επιθέσεις άλλων ζώων κ.α.. Ο θάνατος της βασίλισσας δημιουργεί αποσταθεροποίηση και ανατροπή της αρμονικής ζωής των μελισσών σε σημείο τέτοιο που εάν δεν βρεθεί γρήγορα αντικαταστάτρια, τότε η κατάρρευση ολόκληρου του μελισσιού θεωρείται δεδομένη.
Είναι εντυπωσιακό πως ο “χαμός” της βασίλισσας δημιουργεί μεγάλη αναταραχή στο μελίσσι, που ξεκινάει με το «κλάμα» των μελισσών. Ένα βουητό από το πέταγμα πολλών μελισσών μαζί. Η αναταραχή αυτή προκαλεί την ελάττωση ή και την παύση κάθε εργασίας μέσα στο μελίσσι, τη μείωση της συλλογής γύρης, της παραγωγής μελιού, ακόμα και τη λιποταξία πολλών μελισσών από την κυψέλη.
Παρόλα αυτά όμως το μελίσσι αντιδρά πολύ γρήγορα για την εξέλιξη νέας βασίλισσας. Εάν, την περίοδο που πεθαίνει η προηγούμενη βασίλισσα, υπάρχουν μικρά άτομα (γόνος) μέσα σε κελιά, τότε όλα θα εξελιχθούν σχετικά ομαλά. Οι νεαρές μέλισσες θα προετοιμαστούν για να γίνουν βασίλισσες και η πρώτη που θα βγει από το κελί της, θα γίνει η επόμενη βασίλισσα. Όμως πολλές φορές δεν υπάρχει γόνος στα κελιά που να μπορεί να εξελιχθεί σε νέα βασίλισσα. Σε αυτή την περίπτωση οι μέλισσες γίνονται πολύ επιθετικές και επικρατεί σύγχυση. Σε αυτές τις δύσκολες συνθήκες, ορισμένες εργάτριες μέλισσες καταφέρνουν να γεννήσουν ωά που είναι αγονιμοποίητα και θα βγουν από αυτά μόνο κηφήνες. Έτσι το μελίσσι είναι προδιαγεγραμμένο ότι δεν θα επιβιώσει.
Η γλώσσα των μελισσών
Οι μέλισσες έχουν τη δική τους “γλώσσα”. Έχουν αναπτύξει διάφορους τρόπους για να επικοινωνούν μεταξύ τους που βασίζονται κυρίως σε οπτικά, ακουστικά και χημικά ερεθίσματα.
Η χημική επικοινωνία είναι πολύ ανεπτυγμένη στους οργανισμούς αυτούς και γίνεται κυρίως με την παραγωγή διάφορων χημικών ουσιών (φερομόνες). Έτσι όταν για παράδειγμα υπάρχει ένας κίνδυνος για το μελίσσι, οι μέλισσες που τον αντιλαμβάνονται, ενημερώνουν τις υπόλοιπες με συγκεκριμένες φερομόνες που παράγουν. Οι υπόλοιπες μέλισσες καταλαβαίνουν αυτές τις χημικές ουσίες ως συγκεκριμένο μήνυμα και προστατεύουν το μελίσσι.
Εντυπωσιακό επίσης είναι ότι οι μέλισσες επικοινωνούν μεταξύ τους …χορεύοντας. Κι όμως συμβαίνει, οι μέλισσες έχουν τους δικούς τους χορούς, που καθένας από αυτούς δηλώνει κάτι συγκεκριμένο, που οι υπόλοιπες μέλισσες το καταλαβαίνουν. Πολύ συχνά “χορεύουν” για να πουν στις υπόλοιπες ότι βρήκαν νια νέα περιοχή με τροφή. Έτσι όταν μια μέλισσα, ανακαλύψει ένα νέο σημείο με μπόλικη τροφή, επιστρέφει πίσω στην κυψέλη και ενημερώνει τις υπόλοιπες αρχίζοντας να χορεύει με συγκεκριμένες κινήσεις και βουητά, υποδεικνύοντας έτσι την κατεύθυνση, την απόσταση ακόμα και την ποιότητα της τροφής που έχει ανακαλύψει.
Η μέλισσα δεν είναι επιθετικό ζώο, παρόλο που σε κάποιες φάσεις της ζωής της μπορεί να γίνει, όπως κατά την περίοδο της σμηνουργίας που ψάχνει για να φτιάξει νέο μελίσσι. Το κεντρί της το χρησιμοποιεί κυρίως μόνο για να αμυνθεί, αφού μετά από το τσίμπημα το έντομο πεθαίνει.
Κείμενο: Πάνος Λαμπρόπουλος, M.Sc., Γεωπόνος Γ.Π.Α.
Το διαβάσαμε στο gardenguide.gr
