Ένα από τα παραδοσιακά γεωργικά προϊόντα της Σαντορίνης είναι και ξακουστή η φάβα της, η οποία καλλιεργείται πάνω στο ηφαιστιογενές έδαφος του νησιού και μετά από μια σειρά εργασιών, που εδώ και χρόνια εφαρμόζουν οι κάτοικοι του, παράγεται ο περιζήτητος καρπός της.
Το όργωμά της ξεκινάει λίγες μέρες πριν τα Χριστούγεννα. Κατά τον Απρίλη η φάβα αρχίζει ανθοφορία και στη συνέχεια αρχίζει να δένει τον καρπός της το «λουβί» όπως το αναφέρουν οι ντόπιοι.
Όταν αυτό είναι τρυφερό, ορισμένοι μαζεύουν λίγα λουβιά τα οποία αφού τα νεροβράσουν, στη συνέχεια σερβίρονται στη παρέα – βεγγέρα «φεγγέρα» με λίγο αλάτι – λαδόξυδο και ντόπιο κρασί….

Εχθρός του αρακά είναι τα αρακόπουλα και το έντομο η βουβάλα όπως την αναφέρουν οι αγρότες.
Αρχές του Μάη τα λουβιά ξεραίνονται πάνω στο φυτό, όπου τον μαζεύουν με την υγρασία ή «ανεδοσά» τις πρώτες πρωινές ώρες, γιατί όταν ζεσταθεί η ημέρα τότε φεύγει η υγρασία και τότε τα λουβιά ξεραίνονται και θραύουν και σκορπίζεται ο καρπός κατά την συλλογή του.
Στη συνέχεια οι «γαδουρολάτες» τον μεταφέρουν στα πέτρινα αλώνια και κατά το μεσημέρι, που ο ήλιος είναι πιο δυνατός, αρχίζει το αλώνισμα με τα ζώα, μέχρι να θράψουν τα δεμάτια και να γίνουν άχυρο και καρπός. Τότε αφού έχουν σύμμαχο τον ανάλογο καλοκαιρινό αεράκι αρχίζουν το λίχνισμα με το «διχάλι», πετώντας το υλικό ψιλά, ο μεν άνεμος παίρνει πιο πέρα το άχυρο του αρακά, ο δε καρπός πέφτει κάθετα στο αλώνι.
Μετά τον αποθηκεύουν κατάλληλα για μερικούς μήνες και μετά αρχίζει το άλεσμά του, από διπλό πέτρινο στρογγυλό χερόμυλο.
Αφού σπάσει ο αρακάς τότε μαζεύουν τα αλέσματα και τα περνάνε από την «ντουμπανίστρα» και στη συνέχεια το καθαρίζουν.
Εδώ και 3. 500 χιλιάδες χρόνια, καλλιεργείται στη Σαντορίνη το φυτό που παράγεται η γνωστή φάβα. Στις ανασκαφές του Ακρωτηρίου, στον προϊστορικό οικισμό, βρέθηκε φάβα, διατηρημένη χιλιάδες χρόνια!
Τα ευρήματα των ανασκαφών του Ακρωτηρίου , δείχνουν ότι στην πόλη που άκμασε πριν από το 1600π.Χ, το κριθάρι –σπανιότερα το σιτάρι –, το λαθούρι, τα µπιζέλια, η φάβα και οι φακές ήταν τα κατεξοχήν σιτηρά και όσπρια που έτρωγαν οι κάτοικοι της αρχαίας αυτής πόλης της Σαντορίνης.

Πολλοί, ακόμα και ο Γεννάδιος, μπερδεύουν το Λαθούρι με τη φάβα της Σαντορίνης. Στην Πελοπόννησο ξέρουν το λαθούρι. Λάθυρος λέγονται και τα δύο. Όμως αυτό που λέγεται : «Λαθούρι», είναι ο Λάθυρος ο ήμερος (Lathyrus sativus), ενώ η φάβα Σαντορίνης βγαίνει από το φυτό που είναι ενδημικό της Σαντορίνης και λέγεται: Λάθυρος Κλύμενο (Lathyrus clymenum). Ενώ η φάβα Σαντορίνης είναι σαν μικρός αρακάς ( σαν μικρό μπιζέλι), το λαθούρι είναι σαν χοντρή φακή.

Η φάβα που γίνεται από λαθούρι (Lathyrus sativus) είναι κατώτερης ποιότητας. Γι’ αυτό όταν αγοράζεται φάβα , να προσέχετε να σας δίνουν φάβα Σαντορίνης και όχι λαθούρι ή κάτι άλλο παρόμοιο. Η φάβα Σαντορίνης έχει κίτρινο χρώμα και όχι πρασινωπό ή πορτοκαλί! Είναι νόστιμη και πολύ θρεπτική! Εμείς στη Σαντορίνη τρώμε συχνά. Μόνο οι έγκυες, οι θηλάζουσες γυναίκες και τα μωρά δεν τρώνε φάβα, γιατί μπορεί να προκαλέσει αέρια στην κοιλιά, όπως και τα άλλα όσπρια.

Η θεραπευτική «φάβα»
Τα φυτά που ανήκουν στην οικογένεια Fabiaceae έχουν σπουδαίες θεραπευτικές ιδιότητες! Επιστημονικές έρευνες σε φυτά της οικογένειας αυτής , μεταξύ των οποίων και το φυτό Lathyrus clymenum από το οποίο βγαίνει η φάβα Σαντορίνης, απέδειξαν ότι όπως όλα τα όσπρια, είναι πλούσια σε πρωτεϊνες υψηλής ποιότητας. Οι επιστήμονες γνωρίζουν ότι πολλά είδη αυτής της φυτικής οικογένειας παρουσιάζουν επίδραση σε μια σειρά από χρόνιες παθήσεις όπως είναι διάφοροι τύποι καρκίνου (προστάτη, στήθους, εντέρου), οι καρδιαγγειακές παθήσεις και ο διαβήτης. Είναι πλούσια σε φλαβονοειδή. Διαθέτουν μυκοστατικές ιδιότητες! Ένα είδος μικρού αρακά ,που μοιάζει με τον αρακά της Σαντορίνης, το Pisum sativus, χρησιμοποιείται υπό μορφή σκόνης ως κατάπλασμα για την αντιμετώπιση δερματικών προβλημάτων, όπως η ακμή

Πηγή:agrotisspitisou